1.PEIXE
Composición resultado da versión e reinterpretación de dous temas tradicionais. O primeiro cantar, a variación dunha fermosa xitanxáfora que, durante o confinamento do 2020, deprendín do meu amigo Moncho Borrajo quen á súa vez, sendo neno sentíallo cantar á súa nai Dina, natural do concello de Baños de Molgas e ao seu pai Ramón, nacido no concello de Maceda. O seguinte é unha recreación e recomposición personal a partir da versión dun agarrado que a A.C. Xacarandaina, dirixida polo mestre Henrique Peón, recuperou no concello de Malpica de Bergantiños.
Colaboran neste tema dous grades amigos: Pablo Doval coa súa Tuba, músico lalinense de Liño do Cuco e meu grande amigo Fran Lucas coa Arpa de boca, recoñecido percusionista do grupo ‘COETUS’
O resto que podería contar, non o podo contar aquí… dá nome a todo o disco… interpretade vos mesmos, que a letra cóllese á primeira!!
A `Minhoto´
Meu amigo, o artista vigués, Moncho Borrajo Domarco.
2. COSTA DA VIDA
Arranxo de dous temas tradicionais recuperados na parroquia de Arcos, no Concello coruñés de Mazaricos. En concreto dous tons de xota propios das aldeas de Cabanude e Xián sitas as dúas na cara interior do senlleiro monte `O Pindo´, aló onde o río Xallas derrama no mar a xeito de espectacular fervenza.
O tema nútrese dalgunha cantiga tradicional e moitas outras da miña autoría para expresar o desacougo ao andar á procura do reencontro cun mundo xa extinto. Fala das saudades dun xeito de vida onde as casas non tiñan fechaduras, onde a solidaridade e o mancomún eran unha relixión e o equilibrio do ser humano coa Nai Natureza, unha necesaria filosofía. Costa da vida é o andar á procura dun amor que nunca ha de voltar, alo menos do xeito que un o garda no seu imaxinario. Desacougado e anexo a un mundo xa esquecido, sen ser quen de aceptar o seu propio pasamento.
Veciño da parroquia de Arcos, Mazaricos.
3. CHIQUIS CHAQUES
Tons recollidos de dous Chiquis-chaques da man das veciñas da parroquia de Gargamala, en concreto, dos barrios de Mourelle e Boente. Destas dúas rumbas, propias do repertorio das fiadas e seráns, resulta este tema.
A súa letra metafórica, tirada de cantigas tradicionais e outras de creación propia, pretenden unha reflexión sobre que elementos deberiamos conservar e cales deberiamos rexeitar das nosas antigas culturas.
Dentro das normas sociais de cada tribu, sexa cal for, cada membro cumpre unha función determinada e é integrado, protexido e aceptado polo mero feito de ser parte da mesma. Iso si, sempre que acepte a pé feito todas e cada unha das normas desa tribu en concreto. De non ser así poden acontecer, alo menos, dúas vías: a máis tráxica é a dereita expulsión, despoxe e exilio. A outra, aparentemente menos agresiva pero moitísimo máis cruel, parte da falsa tolerancia e eterno perdón que leva a esa tribu a sentirse en paz coas súas deidades por ter aceptado tal desviación. Iso si, non fagas máis ruído porfa e, como penitencia, paga relixiosa e indefinidamente esa débeda para cos teus por tan piadosa clemencia.
As diferentes pasamos media vida adaptándonos, modificando condutas na contra da nosa natureza e outra media tratando de entender a ese novo ser que vive en nós pero que non somos quen de recoñecer.
De todo se aprende, si, pero falta non che me facía.
Un lugho, oiga!!
4. ANIMAL
Das terras galegas do wolframg saen estes tres cantares que xuntos conforman unha composición final de muiñeiras recompiladas en Carcacía (Padrón), Magán (A Estrada) e A Casiña (Cuntis). Con este enérxico encofrado, desexo provocar a sensación, con determinación e vehemencia, desa deriva autodestrutiva que temos os seres humanos condenándonos a un existir asulagado de estrés e inconformismo, da ansia e présa por chegar canto antes a un lugar final nunca acadado.
Eu tamén disfracei a agonía desa busca con máis procura vestida de éxito e posición. Convencéronme e deixeime convencer de que é esta lei e esta estratexia o elemento imprescindible para acadar unha inalcanzable paz e felicidade. Fun torpe, nin fun a modo nin voltei de vagar. Esquecín, mesmo nunca me deprenderon, ou coido que non quixen aprender, a vía da pracenteira degustación de cada pequeno intre que nos erosiona, envellece e que á vez nos embelece. Obviei a observación atenta de cada un dos lugares que me terían feito vibrar. Abandonei persoas que me acompañaron en cada pequeno carreiro desta andaina por un enganoso `ben maior´. Vivín intenso e tremendamente veloz, a chimpos, perdendo ben pouco tempo en migallas. Non foi de todo perdido, mais tampouco o invertín.
Pero chega ese momento no que a vida que berraba `arre´, tira da corre e ordena `Xó´. Entón xa non hai outra; mellor sería peor. Agochei a testa perdido e cando abrin os ollos vin cousa que nunca vira. Aí, ao meu pé. Aos poucos mudei a ollada cara a todas as cousas do meu arredor. Sentín volver nacer, xa maior, noutro mundo diferente. Sopesei e reflexionei, e apalpei cada pequeno detalle que me rodeaba… Caín na conta de que non somos nós quen se achega a esa terra prometida senon que é ese lugar último o que chega a nós a modo de ubicación eterna, previo paso pola inevitable morte.
E a mín, sinceramente, agora mesmo cólleme fatal de tempo…
…tomei decisións, movín ficha…
E aparecéstedes vós, meus anxos.
Participan neste tema tres grandísimas voces dos meus amigos e excompañeiros dos Pandereteiros da ‘ACF O Fiadeiro’: Diego Cabaleiro, Diego Calviño e Iván Blanco.
A Adrao Casal e Artur Puga
Serán a cargo das veciñas da parroquia de Gargamala, Mondariz.
Carmen Dios, Balbina Ojea e Elisa Dios. Veciñas de San Pedro de Carcacía, Padrón.
5. CARACOLES
Dunha desas persoas especiais, sabias, bondadosas e xenerosas, humilde de sangue e de corazón, a miña eterna amiga Concha de Luneda, sae unha fermosa xota na que me inspirei para facer este tema. Ela foino todo: labrega, menciñeira, artesá, traballadora e empresaria dunha pousada onde aos galegos emigrados en Cataluña nunca lles faltou prato nin cama. Si, aló emigrou co posto, aló deprendeu a ler e, dende que o fixo, devorou milleiros de libros. Aló aprendeu a fala catalá, língua que dominaba á perfección, e cando tivo tanta riqueza que non tiña un peso, voltou á súa terra para ser ela mesma e compartir con adicación e cariño toda a súa fortuna, a súa bondade, o seu saber e a súa branca alma.
Coidounos, agasallounos, ensinounos, acolleunos e pasou os seus últimos tempos acompañando, aloumiñando e axudando a aqueles veciños que estaban sós, necesitados, abandonados e impedidos nos últimos días das súas vidas. Gostaba tamén da mocedade, de ir aos seráns, de viaxar e expoñerse con maxistral arte diante do público dos grandes escenarios onde exhibiu ese don especial e marabilloso de troveira e improvisadora. Deixaba que o silencio fose perfecta compaña da súa incrible voz preñada de sentimento.
E con todo iso, dábanche por tola! Vaia, pois, unha tolura chea de verdades, porque Concha, eu quero ser tolo coma ti.
Grazas sempre, GRAZAS!!!
E que dicir de Aida Tarrío, unha das Tanxugueira, formada no Grupo Tahume de Olveira (Ribeira), miña boa amiga e compañeira en ENTRESOÑOS, espectáculo da compañía do meu máis que irmán `Fran Sieira Compañía de Danza´. Participan neste tema Fran Lucas, desta volta tanxendo un Bendir e a miña grande amiga Úrsula Rial coa súa marabillosa Requinta..
Simplemente, escoitádea!!!!
Concha de Luneda no teatro García Barbón de Vigo na V gala ‘Esta noite hai unha fía’ celebrada no 2006.
6. LA PLATA
A certas idades un repara en que todo feito pasado, aconteceu, se cadra, hai un par de anos. Pois, madia leva, que fará un par de anos nunha fermmosa fin de semana en Sanabria, paseando as rúas de Puebla, sentín panderetas. Obvio que seguín aquel son, como can de presa no seu rastrexo. E aló estaba Pepa engaiolando a un grupo de sorrintes veciñas que derramaban felicidade entre cantares populares. Xa non houbo visita monumental esa tarde senón conexión, intercambio de cantares e, como suporedes, perfecta algarabía.
Pepa Calvo Núñez, natural de Zamora e compoñente nos seus inicios daquel impresionante Grupo Etnográfico “Bajo Duero”, foi despois xunto cos recoñecidos Edelio González (seu home), Paco Pedrón (seu grande amigo) e Alberto Jambrina (o arranxista e non menos amigo) que conformaron o grupo “Habas Verdes”, facendo un labor impagable no eido da recuperación e transmisión do legado musical. Pepa, mestra de cantares populares na Escuela de Sanabria del Consorcio de Zamora, aprendeume un cantar de Aliste coa súa pandereta, cantar que inclúo neste tema e polo que lle estou moito máis que agradecido.
Completo esta miña versión e revisión, cun estribillo dun Charro tamén alistano moi popular que, xa o mestre e icono da música tradicional peninsular D. Eliseo Parra, tivo a ben versionar no seu exitoso tema “La llave de la alegría”.
E din en lle chamar “La PLata” en referencia a esa vía que atravesa as terras charras conectando esta nosa esquina atlántica coas culturas do sul da península e como non podía ser doutra maneira participar o ben querido Fran Lucas tanxendo o bendir.
Pepa Calvo Núñez. Puebla de Sanabria. Interpretando un charro Alistano.
7. MANOLO
E chegou a modernidade, as saias perderon roda, as romarías tiñan `orquestilla´ e os ritmos agarrados comezaron a ser o new style imperante. `O arrradio´, principal transmisor das novas músicas de moda. E claro, nas festas de pandeireta había que cantar o demandado. Axiña foron quen de adaptar ás pandeiretas e os seus tons aos novos estilos para ofrecer, do mellor xeito posible, o requerido pola mocidade. Apareceron rumbas, fox trot, polcas etc… e, neste caso de `Manolo´, as mazurcas. É curiosa a simbiose entre o adquirido como empréstimo melódico e lírico nunha lingua allea coa cultura popular herdada. Retrousos casteláns intercalados con cantigas antigas perfeitamente combinadas. En Paredes (Ponteareas), a este novo ritmo bailable, deron en chamarlle `Dous Pasos´ facendo referencia aos dous tipos de movemento desta danza. Neste caso nós quixemos facerlle honra á cultura popular veciña achegando levemente a versión orixinal a algunha desas `seguidillas´ tan populares na península. Sen dúbida para nós, un tema de irmandade, retranqueiro e adevertido, que iso sempre fai moito ben.
Colabora Xan Pérez, un dos compoñentes do grupo, pero desta vez como voz solita.
Adoracción Toucedo e Clementina Álvarez. Veciñas da parroquia de Paredes, Ponteareas, interpretando o 'Dous Pasos'.
8. AUGA
Cada unha das persoas que me abriron a porta nestes xa 30 anos de recuperación, merecen todo o meu agradecemento, respeto e sincero cariño. Mais teño de admitir que sempre hai aquel lugar e aquelas persoas coas que un regresa incesantemente. Se algún merece a miña mención especial, esa é a casa de Aida e Rosa Garrido Casqueiro. Dúas irmás de Moscoso (Pazos de Borbén) coas que, durante máis de 15 anos, pasei incontables horas de convivencia e aprendizaxe. O que de primeiras foi unha visita co gaio de gravar cantares e bailes dalgún tempo, foi dar en xantares de copiosos cocidos de `escornante, fozante e volante´, semanais xuntanzas nocturnas nas que o viño e o licor café eran a excusa perfecta para non manexar e ficar unha noite de okupa. Unha casa que acolleu a decenas dos meus amigos, convertíndoos en familia e para os que as portas sempre estiveron abertas.
`Daquí do alto do Cacho
Hei de dar un asubío
Aínda son quen era onte
Aínda non perdín o brío.´
Aida e Rosa, Rosa e Aida foron as miñas musas. Ben podería dicir que viven dentro de min, cando canto, cando estou en celebracións de entre amigos. Reparar en tantos anos de andaina é ter sempre presente á parroquia de Moscoso. Ás veces teño tan vívidas todas as historias que me contaron que mesmo semella que fosen miñas propias, e se cadra, sono.
Este tema é unha amalgama de varios cantares delas, dende a xota, orixinaria de San Vicente de Trasmañó (de onde era nado o home de Rosa), ata anaquiños doutras xotas propias deste lugar ou mesmo da aldea veciña de Calvos (Fornelos de Montes), onde Aida, ben máis vella que Rosa, adoitaba ir ao serán. Pero tamén é unha solución perfecta deses sentimentos sementados no máis profundo de min. Sentimentos afastados de saudades, porque cada segundo desta impagable compaña está viva coma se tivese acontecido mesmo nesta pasada noite.
E neste `Auga´, conto coa grandísima sorte de poder ter a inestimable colaboración do gaiteiro Pepe Vaamondeco que xa levo percorrido máis de dez anos de música. Un orgullo especial é a participación de Natalie Haas e Alasdair Fraser como intérpretes de luxo e arranxistas, en parte deste tema. Eles foron os responsables da miña asistencia como instructor de música e danza tradicionais galegas nos seus mundialmente recoñecidos `Fiddle Camp´.
Convidados de excepción en representación de tantas e tantas experiencias artísticas dentro da miña vida no eido da música tradicional e Folk. Media vida que ten sido moitas cousas, mais prometo nunca ter sido aburrida.
A pola outra media!!!
Aida e Rosa Garrido Casqueiro, irmás veciñas da parroquia de Moscoso (Pazos de Borbén)
9. NIN MAL NIN BEN
Sendo ben meniño, meu pai, `Pepín´ (José Antonio Feijoó), levoume ver un concerto de `Milladoiro´ a Ferreira de Pantón. Coido sobran palabras para relatar aquela experiencia e lembro ter sentido un fondo pensamento:
-algún día estarei aí-
Hoxe estreo meu primeiro traballo contando coa colaboración dun dos moi poucos ídolos que sempre tiven. O mestre D. Rodrigo Romaní. Un soño feito realidade a través desta versión dun agarrado aprendido das máis que currantas, amigas e bravas mulleres da parroquia de Toutón (Mondariz), ás que quero pola vida.
O tema? Mellor escoitalo… `Nin mal, nin ben´.
hehe…
10. ANCARES
Unha das cousas máis románticas que teño observado da nosa xente é o feito de vivir sempre entre cantares, músicas e asubíos. A calqueira hora do día, dende o parladoiro dunha casa de labranza, ouvíanse incesantes cantares. Xente que estaba na labrada, pastoreando, andando os camiños… Tentei por veces imaxinar como podería sonar esa amalgama de diferentes cantares provintes de lugares tan dispares nunha terra amplificadora de cada son natural debida a ausencia de contaminación acústica artificial. Din, daquela, nesta introdución que me sobrecolle por dúas grandes razóns: a fermosura deses cantares das segas das montañas orientais, barreira natural entre a nosa terra e o resto da península, e pola maxistral interpretación de dúas persoas que amo con loucura. A Miña grandisima e xenerosa amiga Alba Faro, e o meu pequeno Xan Pérez.
Agardo, cando escoitedes esta introdución, sintades o que de verdade eu, de corazón, non podo evitar sentir.
E rematamos con festa, festa de baile, de relación, exaltación e excitación mediante dúas moliñeiras ancaresas. A primeira propia dos cantares con pandeira, seguida doutra recuperada ao inconmensurable gaiteiro `O Poso´.
Se rematades brincando, xa ben pagou a pena este disco.
urora da Patrona, apelidada Barros Martinez, veciña da parroquia de Toutón, Mondariz.
Polavila en Vilarello da Igrexa. Parroquia do Concello Lugués de Cervantes, na serra dos Ancares.